Trong cuộc sống của chúng ta có vô vàn những điều thú vị và bất ngờ xảy ra trên nhiều lĩnh vực và diễn ra hàng ngày mà chính chúng ta cũng không hề hay biết. Các hiện tượng tâm lý là một điều thú vị và dễ dàng bắt gặp nhất, tuy nhiên ít ai bận tâm đến những hiện tượng này và họ xem đó chỉ là một sự ngẫu nhiên hoặc hành động một cách vô thức. Ngày nay, các nghiên cứu tâm lý được tiến hành ngày càng nhiều và đa dạng hơn để tìm hiểu các cơ chế vận hành của hành vi và suy nghĩ ở con người được hoạt động như thế nào. Lĩnh vực tâm lý học vì thế cũng trở nên gần gũi hơn và được nhiều người biết đến. Sau đây, chúng ta hãy cùng khám phá top 10 hiện tượng tâm lý thú vị mà ai cũng đã từng găp ít nhất một lần trong đời sống để có thêm một góc nhìn mới về các vấn đề trong cuộc sống nhé!
1 Định kiến ngầm
Định kiến ngầm hay gọi là định kiến bị kìm nén là những định kiến vốn tồn tại ở một số người nhưng họ lại chọn cách kìm nén, che giấu nó đi không thể hiện ra bên ngoài. Đôi khi chính bản thân người đó cũng không nhận ra là mình có những định kiến ấy. Định kiến ngầm được xem như sự mặc định có sẵn từ trước và thể hiện ra một cách rất vô thức. Thông thường định kiến ngầm luôn ẩn nấp trong suy nghĩ, cảm nhận của một người về một vấn đề, sự kiện hay hiện tượng nào đó. Sự biểu hiện ra bên ngoài thường thông qua lời nói, cung cách ứng xử của cá nhân đó. Nhiều người có định kiến ngầm về việc phụ nữ không được ngoại tình, phụ nữ ngoại tình là hoàn toàn sai trái vì trong suy nghĩ của họ mặc định rằng việc ngoại tình chỉ có ở đàn ông và đó như là một “đặc quyền” của nam giới.
2 Hiệu ứng người ngoài cuộc
Đã bao giờ bạn chứng kiến một tai nạn trên đường hay một cuộc hành hung tập thể ở chốn đông người chưa? Và khi đó phản ứng của bạn là như thế nào? Bạn sẽ nhanh chóng tìm kiếm sự hỗ trợ để cứu giúp nạn nhân hay sẽ khoanh tay đứng nhìn? Câu trả lời mà hầu hết chúng ta có đó chính là: “Tôi không chắc mình có thể làm được gì, có lẽ người khác sẽ làm tốt hơn tôi nên cứ để người khác giúp đỡ, vì vậy tôi chọn đứng nhìn mà thôi”. Hành động này có thể sẽ bị cho là vô tâm, không có lòng trắc ẩn và hình tượng đạo đức của một người vị thế mà bị suy giảm ít nhiều. Tuy nhhiên, nếu ta chỉ xét trên khía cạnh đạo đức thì vấn đề chỉ được nhìn một phần rất nhỏ mà thôi.
Đây là một hiện tượng tâm lý rất phổ biến trong đời sống với tên gọi “Hiệu ứng người ngoài cuộc”. Một nghiên cứu của John M.Darley và Bibb Latane (1968) về vụ giết người bất thường nhất xảy ra với Kitty Genovese. Nạn nhân là cô Genovese sống ở Queens, New York đã bị một kẻ tấn công đánh đập cho đến chết trong sự chứng kiến của khoảng 38 cư dân tại căn hộ của họ, nhưng dường như không ai cố gắng ngăn chặn kẻ tấn công hoặc gọi cảnh sát. Thuật ngữ “Bystander Effect” (Hiệu ứng người ngoài cuộc) đã được công bố ngay sau khi nghiên cứu kết thúc. Hiệu ứng người ngoài cuộc hay sự thờ ơ của người ngoài cuộc là một hiên tượng tâm lý xã hội xảy ra khi một nhóm người cùng chứng kiến một cá nhân bị bắt nạt, bạo lực hành hung hoặc gặp tai nạn, sự cố nào đó. Ngoài nghiên cứu của John M.Darley và Bibb Latane, nhiều nghiên cứu khác đã được tiến hành và cuối cùng các chuyên gia đã tìm ra lý do cho vấn đề này. Hầu hết mọi người sẽ có cảm giác mình không đủ khả năng để có thể xử lý tình huống cấp bách và họ sẽ nghĩ người khác làm tốt hơn. Một lý do khác là hiện tượng phân tán trách nhiệm. Khi hòa vào tập thể, mọi người có xu hướng thoái thác trách nhiệm của mình và họ sẽ thường đổ qua cho người khác.
3 Hiện ứng hào quang
Nhà tâm lý học Edward Thorndike đã cho ra đời một thuật ngữ có tên gọi “Hiệu ứng hào quang” vào năm 1920 trong một bài viết có nhan đề "Một lỗi liên tục trong xếp hạng tâm lý". Hiệu ứng hào quang trong tiếng Anh là Halo effect hay còn gọi là hiệu ứng lan tỏa. Hiệu ứng này là một xu hướng nhận thức của một người về một cá nhân, một công ty, một thương hiệu hoặc sản phẩm nào đó trong một lĩnh vực với những ấn tượng tốt về mặt hình ảnh bên ngoài. Những ấn tượng này có ảnh hưởng tích cực đến ý kiến hoặc cảm xúc của người dó trong việc đưa ra các quan điểm, nhận xét của mình về cá nhân, công ty, thương hiệu và sản phẩm đó một cách thiên vị. Trong đời sống hàng ngày, “Hiệu ứng hào quang” rất dễ bắt gặp ở những người có xu hướng crush một ai đó. Họ sẽ thường bị thu hút bởi phong cách, hành vi, thái độ, ngoại hình của một ai đó và đem lòng yêu mến mà không quan tâm nhiều đến nhân cách, phẩm chất của đối tượng. Hiện tượng này sẽ là một trở ngại đối với tất cả chúng ta trong việc nhìn nhận và xem xét vấn đề vì những đánh giá mang tính cảm giác nhất thời thường đi kèm với những sai sót và sự thiếu thận trọng.
4 Hiện tượng a dua
A dua là một hiên tượng thường được nhắc đến trong Tâm lý học Xã hội. Hiện tượng này thường bị coi là không tốt và cần phải được loại bỏ. Tuy nhiên, nếu tìm hiểu một cách cặn kẽ về a dua, ta sẽ thấy đây cũng là một điều hết sức bình thường trong cuộc sống. A dua được hiểu là việc một cá nhân thay đổi hành vi của mình cho phù hợp với một nhóm xã hội xuất phát từ việc bị ảnh ảnh hưởng thực sự hoặc tưởng tượng của người khác. Con người sẽ trở nên a dua khi họ gặp phải hai vấn đề bao gồm: thông tin xã hội và chuẩn mực xã hội. Trong trường hợp đầu tiên là cá nhân bị ảnh hưởng bởi thông tin xã hội khi họ gặp phải một tình huống mơ hồ, một sự cố bất ngờ và tiếp xúc với chuyên gia. Một ví dụ thực tế ta thường thấy là trong các vụ hỏa hoạn khi mọi người cùng nhau chạy đi sơ tán, hầu hết ai cũng có tâm lý sẽ chạy đến chỗ đông người để được an toàn hơn là việc tách lẻ đi riêng một mình.Trường hợp thứ hai là việc cá nhân bị ảnh hưởng bỏi chuẩn mực xã hội, điều này xuất phát từ việc chúng ta vốn không thể tồn tại một cách độc lập, khi sinh ra ai cũng cũng thuộc về một nhóm xã hội nhất định. Chính vì vậy mà việc được các thành viên trong nhóm công nhận là vô cùng quan trọng. Xuất phát từ tâm lý đó mà các cá nhân thường không dám tự tách biệt mình ra hay hành động khác đi so với nhóm dù có thể họ không tin hay hứng thú với điều đó.
5 Hiệu ứng bầy đàn
Tương tự như hiện tượng a dua, hiệu ứng bầy đàn là một thuật ngữ mô tả một hiện tượng nhiều người trong xã hội cùng tin tưởng hoặc thực hiện một việc gì đó đã khiến cho rất nhiều người khác a dua làm theo một cách thu động. Nếu a dua là việc một cá nhân nghe và làm theo tập thể, thì hiệu ứng bầy đàn là nghe và làm theo của một nhóm người đối với một cá nhân đứng đầu đúng như tên gọi khác là hiệu ứng cừu ngoan (những con cừu sẽ luôn đi theo con đầu đàn). Hiệu ứng bầy đàn đã được kiểm chứng bằng nhiều thực nghiệm, trong đó phải kể đến thực nghiệm của Stanley Milgram. Đầu tiên, họ cho một người đứng ở góc phố và nhìn lên bầu trời trống không trong 60 giây. Lần tiếp theo họ cho 5 người làm như vậy cũng ở góc phố đó. Lần thứ ba họ cho mười lăm người đứng ở góc phố. Và cuối cùng, lần thứ tư có đến 20 người đứng trên góc phố nhìn lên trời. Kết quả thực nghiệm cho thấy càng về sau khi số người đứng nhìn lên bầu trời càng nhiều thì những người qua đường bắt đầu để ý và họ cũng dừng lại và làm điều tương tự, số lượng những người dừng lại cũng cứ thế nhiều hơn mặc dù họ không thấy có bất cứ thứ gì trên bầu trời.
